Kancerogenost etilen oksida

Saša Dunović | 12 Jan. 2022

Kategorije: Vazduh |

Foto Kredit: fernando zhiminaicela from Pixabay

---

Šta je etilen oksid?

Na sobnoj temperaturi, etilen oksid (C₂H₄O) je zapaljivi bezbojni gas slatkog mirisa. Koristi se prvenstveno za proizvodnju drugih hemikalija, uključujući antifriz. U manjim količinama, etilen oksid se koristi kao pesticid i sredstvo za sterilizaciju. Sposobnost etilen oksida da ošteti DNK čini ga efikasnim sredstvom za sterilizaciju, ali takođe objašnjava njegovu aktivnost koja uzrokuje rak.

Gdje se koristi etilen oksid?

Etilen oksid je važna sirovina koja se koristi u proizvodnji hemijskih derivata koji su osnova za robu široke potrošnje u gotovo svim industrijalizovanim zemljama. Više od polovine etilen oksida proizvedenog u svijetu koristi se u proizvodnji mono-etilen glikola. Pretvaranje etilen oksida u etilen glikol predstavlja glavnu upotrebu etilen oksida u većini regiona: Severna Amerika (65%), Zapadna Evropa (44%), Japan (63%), Kina (68%), Azija (94%) i Bliski istok (99%). Važni derivati etilen oksida uključuju: di-etilen glikol, tri-etilen glikol, poli(etilen) glikole, etilen glikol etere, etanol-amine i proizvode etoksilacije masnih alkohola, masnih amina, alkil fenola i celuloze (kopropilen) (Američka Agencija za sigurnost i zdravlje na radu i Priručnik o hemijskoj ekonomiji). Vrlo mali dio (0,05%) godišnje proizvodnje etilen oksida koristi se direktno u gasovitom obliku kao sredstvo za sterilizaciju, fumigant i insekticid, bilo sam ili u mješavinama s azotom, ugljen dioksidom ili dihlorofluorometanom (Dever i ostali, 2004). Koristi se za sterilizaciju lijekova, bolničke opreme, medicinskih predmeta za jednokratnu i višekratnu upotrebu, materijala za pakovanje, hrane, knjiga, muzejskih artefakata, naučne opreme, odeće, krzna, vagona, aviona, košnica i drugih predmeta.

Kako su ljudi izloženi etilen oksidu?

Većina etilen oksida se oslobađa u atmosferu (Svjetska zdravstvena organizacija, 2003). Etilen oksid se razgrađuje u atmosferi reakcijom s fotokemijski proizvedenim hidroksilnim radikalima. Ni kiša ni apsorpcija u vodenim aerosolima ne mogu ukloniti etilen oksid iz atmosfere (Nacionalna medicinska biblioteka, 2005). Duvanski dim sadrži 7 mg etilen oksida po cigareti (IARC, 2004). Pored dima cigareta, etilen oksid se može naći u tragovima u začinima i drugim prehrambenim proizvodima (Jensen, 1988; Fowles i ostali, 2001) i u proizvodima za njegu kože.

Takođe, etilen oksid nastaje u malim količinama sagorevanjem fosilnih goriva (Svjetska zdravstvena organizacija, 2003). Bolnički pacijenti mogu biti izloženi etilen oksidu tokom dijalize jer se većina bolničke oprema steriliše etilen oksidom.

Da li je etilen oksid kancerogen?

Izloženost etilen oksidu može uzrokovati glavobolju, mučninu, povraćanje, dijareju, otežano disanje, pospanost, slabost, iscrpljenost, opekotine očiju i kože, promrzline i reproduktivne efekte. Mislim da je već prilično jasno da nije bezbijedan, ali idemo dalje. 

Epidemiološki dokazi o riziku od raka kod ljudi uzrokavanih etilen oksidom proizlaze uglavnom iz praćenja 14 grupa izloženih radnika, bilo u hemijskim postrojenjima u kojima se etilen oksid proizvedi ili pretvara u derivate, ili u objektima u kojima je korišten kao sterilizator. Najinformativnije epidemiološko istraživanje etilen oksida i rizika od raka bila je studija NIOSH-a (Američki Nacionalni institut za sigurnost i zdravlje na radu) na više od 18 000 zaposlenih u 14 industrijskih objekata u kojima se etilen oksid koristio za sterilizaciju medicinskih potrepština ili začina za hranu, ili za testiranje opreme za sterilizaciju (Steenland i ostali, 1991; Stayner i ostali, 1993). Velika prednosti i vjerodostojnost rezulata ove studije zasnovana je na veličini uzorka. Rezultati ove i drugih studija ukazuju da postoje ograničeni dokazi kod ljudi o uzročnoj povezanosti etilen oksida s limfnim i hematopoetskim karcinomima (posebno limfoidnim tumorima, tj. ne-Hodgkinovim limfomom, multiplim mijelomom i hroničnom limfocitnom leukemijom) i rakom dojke.

Eksperimenti provedeni na eksperimentalnim životinjama ukazuju da postoji dovoljno dokaza da se dokaže karcinogenost etilen oksida. Isto tako, postoje i jaki dokazi da kancerogenost etilen oksida, direktnog alkilirajućeg agensa, djeluje genotoksičnim mehanizmom. Etilen oksid konzistentno djeluje kao mutagen i klastogen na svim filogenetskim nivoima i uzrokuje nasljedne translokacije u ćelijama izloženih glodara.

Ukratko, etilen oksid je kancerogen za ljude i izbjegavajte ga ukoliko možete.