Zagađenje vazduha česticama i Vaše zdravlje

Saša Dunović | 27 Aug. 2020

Kategorije: Vazduh |

---

Čestice u vazduhu, glavni sastojak smoga, dima i prašine u vazduhu predstavljaju ozbiljan problem kvaliteta vazduha u mnogim dijelovima svijeta. Zagađenje vazduha ovim česticama dešava se tokom cijele godine i može uzrokovati monogobrojne zdravstvene probleme, čak i u koncentracijama koje se mogu naći svakodnevno u mnogim gradovima širom svijeta. 

Šta je zagađenje česticama?

Čestice u vazduhu su mješavina čvrstih i tečnih mikroskopskih čestica, toliko male mase da ostaju u vazduhu dugo vremena. Ovo zagađenje vazduha sastoji se od više različitih sastojaka, uključujući kiseline (kao što su nitrati i sulfati), organske hemikalije, metale, zemljište, alergene (kao što su polen ili čestice buđi).

Smog iznad kineskog grada Iantai

Veličina ovih čestica je direktno povezana sa njihovim uticajem na zdravlje. Male čestice, čiji je prečnik manji od stotog dijela milimetra (10 mikrometara), predstavljaju značajnu opasnost po zdravlje ljudi i životinja. Ove čestice mogu veoma lako da prodru duboko u pluća, a neke mogu, preko pluća, čak dospjeti i do krvotoka ljudi i životinja. Izloženost ovim česticama utiče negativno i na pluća i na srce. Veće čestice u vazduhu ne predstavljaju tako velku opasnost, iako i one mogu da uzrokuju iritaciju očiju, nosa i grla. 

Opasne, male čestice uključuju “fine čestice” (kao što su one koje se mogu naći u dimu ili smogu), čiji je prečnik 2,5 mikrometara ili manji i “grube čestice” (kao što su one koje se mogu naći u prašini prozrokovanoj vjetrom), čiji je prečnik između 2,5 i 10 mikrometara. 

Da li ste vi u opasnosti?

Rizičnu kategoriju stanovništva čine srčani i plućni bolesnici, stariji i djeca, naročito kada su fizički aktivni. Ljudi tokom fizičkih aktivnosti dišu brže i dublje, udišu više vazduha, a sa njim unose i više čestičnog zagađenja u pluća. Ljudi koji imaju neke od bolesti srca ili pluća, kao što su bolesti arterija, začepljenja krvnih sudova, astmu ili hroničnu opstruktivnu bolest pluća su u većoj opasnosti zato što ove male čestice mogu značajno da pogoršaju zdravstveno stanje ove kritične grupe ljudi. Takode, ljudi sa povišenim nivom šećera u krvi (dijabetičari) spadaju u ovu kritičnu grupu ljudi zato što oni obično imaju i drugih kardriovaskularnih problema. 

Stariji ljudi su u opasnosti zato što velika većina njih već ima narušeno zdravlje. Mnogim starijim osobama već su dijagnostikovane i neke od bolesti srca ili pluća ili dijabetes. Mnoga istraživanja su pokazala da u periodim sa povećanom koncentracijom čestica u vazduhu, mnogo starijih ljudi traži pomoć u bolnicama, dok neki čak i umru od pogoršanja postojećih bolesti srca ili pluća. 

Djeca su u opasnosti iz više razloga. Dječja pluća se još uvijek razvijaju a djeca su uglavnom mnogo aktivnija od odraslih osoba. Takođe, veća je i vjerovatnoća da djeca već imaju astmu ili neku trenutnu infekciju disajnih puteva, čije se stanje može značajno pogoršati u periodima povećane koncetracije čestica u vazduhu.

Istraživanja pokazuju da rizik varira tokom cijelog života. Uglavnom je veći u ranom djetinjstvu, niži je kod zdravih adolescenata i mlađih odraslih osoba te se povećava u srednjoj dobi preko starosti kako se povećava i učestalost bolesti srca i pluća i dijabetesa. Faktori koji povećavaju rizik od srčanog udara poput visokog krvnog pritiska ili povišenog nivoa holesterola takođe mogu povećati rizik od čestica iz vazduha. Osim toga, novija istraživanja sugerišu da je izlaganje visokoj koncentraciji čestica iz vazduha povezano i sa manjom težinom novorođenčadi, prijevremenim porođajima i moguće smrti fetusa i novorođenčadi.

Kako čestice mogu uticati na vaše zdravlje?

Izlaganje česticama može dovesti do različitih zdravstvenih efekata. Na primjer, brojne studije povezuju nivo čestica u vazduhu sa povećanim prijemom u bolnicu i posjetama hitne pomoći - pa čak i sa smrću od bolesti srca ili pluća. I dugoročno i kratkotrajno izlaganje česticama iz vazduha povezano je sa zdravstvenim problemima. Dugotrajna izlaganja, poput ljudi koji žive dugi niz godina u područjima sa visokim koncetracijama čestica u vazduhu, povezana su sa problemima kao što su smanjena funkcija pluća i razvoj hroničnog bronhitisa - pa čak i preranom smrću.

Kratkoročno izlaganje česticama (satima ili danima) može pogoršati postojeće bolesti pluća, uzrokujući napade astme, akutnog bronhitisa, a može takođe povećati podložnost respiratornim infekcijama. Kod ljudi koji imaju srčane bolesti, kratkotrajna izloženost povezana je sa srčanim udarima i aritmijama. Nije primijećeno da zdrava djeca i odrasli trpe ozbiljne posljedice od kratkotrajne izloženosti, iako mogu osjetiti privremenu manju iritaciju kada su koncentracije čestica u vazduh povišene.

Koji su simptomi izloženosti povišenim koncetracijama čestica u vazduh?

Čak i ako ste zdravi, mogu se pojaviti privremeni simptomi, poput iritacije očiju, nosa i grla zatim kašalj, pojava sluzi, stezanje u grudima ili nedostatak daha. 

Ako imate neku od bolesti pluća, možda nećete moći disati toliko duboko ili snažno kao normalno, možda ćete osjetiti kašalj, nelagodu u prsima, nedostatak daha i neobičan umor. Ako imate bilo koji od ovih simptoma, smanjite izloženost vazduhu zagađenom česticama i slijedite savjete doktora. Ako se simptomi nastave ili pogoršaju, obratite se svom doktoru.

Ako imate astmu, obavezno se pridržavajte propisane terapije, naročito kada su koncentracije čestica u vazduhu visoke. Ukoliko već nemate terapiju za vašu astmu, bilo bi dobro da posjetite svog doktora i razgovarate o ovom problemu.

Ako imate srčane bolesti, izlaganje vazduhu zagađenom česticama može prouzrokovati ozbiljne probleme u kratkom vremenskom periodu - čak i srčane udare - bez znakova upozorenja. Zato nemojte pretpostavljati da ste sigurni samo zato što nemate simptome. Simptomi kao što su bol ili stezanje u grudima, palpitacije, nedostatak daha ili neobičan umor mogu ukazivati na ozbiljan problem. Ako imate bilo koji od ovih simptoma, slijedite savjete doktora.

Kako možete izbjeći nezdravu izloženost?

Vaše šanse da budete ugroženi česticama iz vazduha povećavaju se sa povećanjem i trajanjem vaših fizičkih aktivnosti na otvorenom. Ako vaša fizička aktivnost uključuje dugotrajne ili velike napore, smanjite vrijeme za tu aktivnost - ili je zamijenite nekom aktivnošću koja zahtijeva manje napora. Na primjer, umjesto trčanja idite u šetnju. 

Planirajte aktivnosti na otvorenom za dane kada su koncentracije čestica u vazduhu niže. I ne vežbajte u blizini prometnih puteva; koncentracije čestica u ovim područjima uglavnom su povišene.

Koncentracije čestica u vazduhu može biti povišena i u zatvorenom prostoru, posebno kada su visoke koncentracije čestica u vazduhu na otvorenom. Određeni filteri i uređaji za tretiranje vazduha u sobi mogu smanjiti nivo čestica u zatvorenom. Takođe, možete smanjiti nivo čestica u zatvorenom prostoru tako što nećete pušiti unutra, kao i manjom upotrebom drugih izvora čestica, poput svijeća, peći na drva ili kamina.